Πλησίασε κοντά.
Έπιασε τα χέρια τ' ακίνητα, σαν αεικίνητοι καταρράκτες με τ' αφροδάκτυλα λευκά και κρύα και σκληρά.
Ήταν να πέσει μέσα σ' αυτή την ακινησία, ήταν να πιει νερό.
Ήπιε νερό φιλώντας τα χέρια ως τη τελευταία σταγόνα: από αυτό το ανεξάντλητο της παλάμης -μια και συνέχισε να υπάρχει- καταλαβαίνεις ότι υπάρχει μια πηγή κάπου ψηλά. Ήπιε νερό ως τη τελευταία σταγόνα: από αυτό το ανεξάντλητο της παλάμης, μπορούσες να υποθέσεις κι ένα ανεξάντλητο συγχώρεσης...
Βαθιάς κι απύθμενης συγχώρεσης, για να βασανίζεται ο άλλος να βρει έναν βυθό, μα όχι. Έτσι. Να βασανίζεται.
Ήταν να πέσει σ' αυτή την ακινησία...
Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου 2011
Η σιωπή των αμνών
.......................................................................................
.......................................................................................
.......................................................................................
Υ.Γ.: ευφυολόγημα. γελάστε. παρακαλώ.
.......................................................................................
.......................................................................................
Υ.Γ.: ευφυολόγημα. γελάστε. παρακαλώ.
Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου 2011
break up // make up // cheer up (?!)
- Τα ρέστα σας!
- Ευχαριστώ! (πάει να φύγει χωρίς να τα πάρει)
- Συγγνώμη, κύριε! Να σας κάνω μια ερώτηση, αν μου επιτρέπεται;
- (γυρίζει απλώς και χαμογελά πρόθυμα)
- Αν συνεχίσετε να ψωνίζετε σε αυτό το κέντρο, πάρτε τα ψιλά ρέστα σας, γιατί θα τα χρειαστούν οι άλλοι, που θα πάτε...
- (κάνει κίνηση πίσω να τα πάρει, τα παίρνει)
- Ευχαριστώ!
Υ.Γ. 1: Ασημοκαπνισμένη σελήνη (Σαπφώ από Ελύτη)
Υ.Γ. 2: Cayetano - Fairy Tales
- Ευχαριστώ! (πάει να φύγει χωρίς να τα πάρει)
- Συγγνώμη, κύριε! Να σας κάνω μια ερώτηση, αν μου επιτρέπεται;
- (γυρίζει απλώς και χαμογελά πρόθυμα)
- Αν συνεχίσετε να ψωνίζετε σε αυτό το κέντρο, πάρτε τα ψιλά ρέστα σας, γιατί θα τα χρειαστούν οι άλλοι, που θα πάτε...
- (κάνει κίνηση πίσω να τα πάρει, τα παίρνει)
- Ευχαριστώ!
Υ.Γ. 1: Ασημοκαπνισμένη σελήνη (Σαπφώ από Ελύτη)
Υ.Γ. 2: Cayetano - Fairy Tales
Το παιδί και το κορίτσι του
"Χτύπα πολύ πολύ δυνατά τα χέρια σου, πολλές πολλές φορές, μόλις σου πω..."
Το παιδί και το κορίτσι του - Μάνος Χατζιδάκις
- Αν κάτι μ' αρέσει πάνω σου είναι που επαναλαμβάνεσαι πολλές φορές σε ιστορίες και εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που μου λες και ξαναλές!
- Δηλαδή, βαριέσαι;
- Είπα εγώ αυτό;
- Καλά τότε, να σου πω κάτι; Ποτέ δεν επαναλαμβάνομαι.
- Το ξέρω. Ποτέ δεν επαναλαμβάνεσαι.
- Δεν είναι μαγικό; Οι άνθρωποι που συμμετείχαν και συμμετέχουν, οι λέξεις, οι επιθυμίες, τα συναισθήματα, οι μνήμες, όλα έχουν συνισταμένη στο ίδιο και το αυτό, αλλά διαφέρουν πάρα πολύ μεταξύ τους συχνά.
- Ποτέ δεν επαναλαμβάνονται...
- Έτσι (χαμογελά)! Πιστεύεις στον θεό;
- Ναι!
- Αν σου πω πως δεν πιστεύω;
- Δε σ' αγαπώ γι' αυτό εγώ.
- Ποτέ δεν το ξανάπες αυτό!
- Ποτέ δε με ξαναρώτησες!
- Αν μ' αγαπάς;
- Αν πιστεύω στο θεό...
- Το ίδιο κάνει...!
Το παιδί και το κορίτσι του - Μάνος Χατζιδάκις
- Αν κάτι μ' αρέσει πάνω σου είναι που επαναλαμβάνεσαι πολλές φορές σε ιστορίες και εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που μου λες και ξαναλές!
- Δηλαδή, βαριέσαι;
- Είπα εγώ αυτό;
- Καλά τότε, να σου πω κάτι; Ποτέ δεν επαναλαμβάνομαι.
- Το ξέρω. Ποτέ δεν επαναλαμβάνεσαι.
- Δεν είναι μαγικό; Οι άνθρωποι που συμμετείχαν και συμμετέχουν, οι λέξεις, οι επιθυμίες, τα συναισθήματα, οι μνήμες, όλα έχουν συνισταμένη στο ίδιο και το αυτό, αλλά διαφέρουν πάρα πολύ μεταξύ τους συχνά.
- Ποτέ δεν επαναλαμβάνονται...
- Έτσι (χαμογελά)! Πιστεύεις στον θεό;
- Ναι!
- Αν σου πω πως δεν πιστεύω;
- Δε σ' αγαπώ γι' αυτό εγώ.
- Ποτέ δεν το ξανάπες αυτό!
- Ποτέ δε με ξαναρώτησες!
- Αν μ' αγαπάς;
- Αν πιστεύω στο θεό...
- Το ίδιο κάνει...!
Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2011
Η γκόμενα
Αν κάποιος άνθρωπος στη ζωή μου μού μαθαίνει κάποια σπουδαία πράγματα, σίγουρα αυτός είναι η μικρή μου ανιψιά, τεσσάρων χρονών, η οποία μπορεί να σε αφοπλίσει επιεικώς με τη σοφία της κουβέντας της. Πώς μπορεί ένα μικρό κοριτσάκι, που καλά καλά δε μπορεί να "σκεφτεί λογικά κι αφηρημένα" να λέει μεγάλα πράγματα; Σίγουρα μόνο με την αυθόρμητη αθωότητα. Γιατί μια αθωότητα εξαρτάται κι απ' το πόσο αυθόρμητη είναι.
Σήμερα, λοιπόν, όπως τρώγαμε το μεσημέρι, η εν λόγω δεσποινίδα εν ονόματι Αλεξάνδρα, άκουσε απ' τη τηλεόραση τη λέξη "γκόμενα":
- Δεν ξέρω τι σημαίνει "γκόμενα", είπε.
- Γκόμενα, πήγε να της πει η μάνα μου, είναι...
- Γκόμενα είναι η γκιπίπισα κάποιου (εννοώντας "πριγκήπισσα κάποιου)...
Δεν ξέρω, ούτε μ' ενδιαφέρει τι ισχύει στις κορασίδες και τα παλικάρια που αυτοαποκαλούνται ή αποκαλούν κάποιον ως γκόμενα ή γκόμενο, αλλά σίγουρα, ακόμη κι αν δε το θέλουν, πιστεύω πως βαθειά μέσα τους θα ήθελαν πολύ αυτό, το να είναι οι πρίγκηπες ή οι πριγκήπισσες κάποιων...
Σήμερα, λοιπόν, όπως τρώγαμε το μεσημέρι, η εν λόγω δεσποινίδα εν ονόματι Αλεξάνδρα, άκουσε απ' τη τηλεόραση τη λέξη "γκόμενα":
- Δεν ξέρω τι σημαίνει "γκόμενα", είπε.
- Γκόμενα, πήγε να της πει η μάνα μου, είναι...
- Γκόμενα είναι η γκιπίπισα κάποιου (εννοώντας "πριγκήπισσα κάποιου)...
Δεν ξέρω, ούτε μ' ενδιαφέρει τι ισχύει στις κορασίδες και τα παλικάρια που αυτοαποκαλούνται ή αποκαλούν κάποιον ως γκόμενα ή γκόμενο, αλλά σίγουρα, ακόμη κι αν δε το θέλουν, πιστεύω πως βαθειά μέσα τους θα ήθελαν πολύ αυτό, το να είναι οι πρίγκηπες ή οι πριγκήπισσες κάποιων...
Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου 2011
Σκότωσα μιαν αράχνη
Η Αράχνη είναι η πρώτη δέσμια του ιστού της.
(Η φωτογραφία ανήκει στην προσωπική συλλογή της Ελένης Πάγια: απεικονίζει σπασμένη οθόνη ATM)
Όταν από μια απλή χρήση υπεραπλουστευμένης και αχρείαστης αυτοπροστασίας μετουσιώνεται σε κρίση μιας ολόκληρης ταυτότητας μόνο και μόνο επειδή έκανες δύο ασύμβατες επιλογές: ονομάζεσαι "Ιστός Αράχνης" και σκοτώνεις την "Αράχνη".
Η αλήθεια είναι ότι μπορείς να παρομοιάσεις όλο αυτό που κάνεις με ένα γεγονός της φύσης (εν προκειμένω τον ιστό), να αφιερώσεις σελίδες σε αυτό και για την επιλογή αυτής της βάφτισης, αλλά είναι αλήθεια, επίσης, ότι μπορείς να ζεις με διλήμματα, με αντιμαχόμενες καταστάσεις και συμπεριφορές: σπάνια διαφεύγει το ένα σκέλος του διλήμματος από το πολύ προσωπικό, σχεδόν ασυνείδητο κόσμο σου - έτσι είναι σαν να μην υπάρχει.
Κι εντελώς συνειρμικά, αν το καλοσκεφτείς, ένα μυστικό είναι ένα γεγονός που υπάρχει, αλλά και δεν υπάρχει, αφού υπάρχει μόνο για σένα. Κι όπως ορίζεται μια ύπαρξη δική σου "Υπάρχω με αυτό το μυστικό", ορίζεται η μη ύπαρξή σου στους άλλους με αυτό το "Υπάρχω με αυτό το μυστικό", μια και δε το ξέρουν. Σαν να μην υπάρχει, δηλαδή ο εαυτός σου, όχι απλώς να είναι άλλος: να είναι ανύπαρκτος και υπαρκτός μαζί.
Μπροστά σε ένα τέτοιο θαύμα της επιλογής, της αλήθειας, της γνώσης, της ύπαρξης, που μπορείς να υπάρχεις και να μην υπάρχεις, ο ιστός της αράχνης τελικά μπορεί να γίνει σωτήριος ή άλλοθι ή μια απλή παράκαμψη πριν το μεγάλο μπαμ ή καθυστέρηση ή βιτρίνα ή απλός συνωμότης ή μια ευθεία πόρτα προς εσένα. Το θέμα είναι, ότι σαν άνθρωπος σιχαίνομαι τις αράχνες, ενώ σαν αράχνη θα μισούσα τις αράχνες. Σαν άνθρωπος μισώ τους ανθρώπους, την ώρα που συχρωτίζομαι μαζί τους.
Κι αν η λέξη μισώ είναι βαρειά, ανοίκεια, βλοσσυρή, καρφωτή, ηλίθια, απόλυτη, απλώς ας ακούσουμε πώς μιλάμε, ας προσέξουμε λίγο τι λέμε, πώς το λέμε. Σε αυτό το πώς το λέμε είναι που ποντάρω και μιλάω από δω.
Υ.Γ. 1: Το αμελητέο δικό μου σκότωμα μιας αράχνης επέσυρε σειρά λόγων, μα το κακό είναι, ότι, σε πολέμους όλα ξεμπλέκουν με μία συγγνώμη. Εφόσον άλλες αράχνες έψαξα μα δε βρήκα μπορούσα ή να αποσιωπήσω το γεγονός - μεταξύ ύπαρξης κι ανυπαρξίας - ή να ζητήσω συγγνώμη από το άμεσα συνδεόμενο πράγμα αυτής της αράχνης, που είναι αυτό το ιστολόγιο. Μα η συγγνώμη δε θέλει σκέψεις, προλόγους, εισαγωγές, αναλύσεις, σκέψεις, λόγια, σκέψεις, σκέψεις. Θέλει μία σκέψη και μετά συγγνώμη.
Υ.Γ. 2: Συνεχίζεται η έλλειψη για όμορφα κείμενα, οπότε συνεχίζεται το πείσμα για όμορφα κείμενα: και τα δυο περνάνε από δω και από ακατάπαυστη και γι' αυτό πολλές φορές ακατάληπτη ύφανση.
Υ.Γ. 3: Η Αράχνη είναι η πρώτη δέσμια του ιστού της. (Το 'πα, το ξανάπα, πρέπει να το ξαναπώ, να τριτώσει το κακό, λαλαλαλαλααααα)...
(Η φωτογραφία ανήκει στην προσωπική συλλογή της Ελένης Πάγια: απεικονίζει σπασμένη οθόνη ATM)
Όταν από μια απλή χρήση υπεραπλουστευμένης και αχρείαστης αυτοπροστασίας μετουσιώνεται σε κρίση μιας ολόκληρης ταυτότητας μόνο και μόνο επειδή έκανες δύο ασύμβατες επιλογές: ονομάζεσαι "Ιστός Αράχνης" και σκοτώνεις την "Αράχνη".
Η αλήθεια είναι ότι μπορείς να παρομοιάσεις όλο αυτό που κάνεις με ένα γεγονός της φύσης (εν προκειμένω τον ιστό), να αφιερώσεις σελίδες σε αυτό και για την επιλογή αυτής της βάφτισης, αλλά είναι αλήθεια, επίσης, ότι μπορείς να ζεις με διλήμματα, με αντιμαχόμενες καταστάσεις και συμπεριφορές: σπάνια διαφεύγει το ένα σκέλος του διλήμματος από το πολύ προσωπικό, σχεδόν ασυνείδητο κόσμο σου - έτσι είναι σαν να μην υπάρχει.
Κι εντελώς συνειρμικά, αν το καλοσκεφτείς, ένα μυστικό είναι ένα γεγονός που υπάρχει, αλλά και δεν υπάρχει, αφού υπάρχει μόνο για σένα. Κι όπως ορίζεται μια ύπαρξη δική σου "Υπάρχω με αυτό το μυστικό", ορίζεται η μη ύπαρξή σου στους άλλους με αυτό το "Υπάρχω με αυτό το μυστικό", μια και δε το ξέρουν. Σαν να μην υπάρχει, δηλαδή ο εαυτός σου, όχι απλώς να είναι άλλος: να είναι ανύπαρκτος και υπαρκτός μαζί.
Μπροστά σε ένα τέτοιο θαύμα της επιλογής, της αλήθειας, της γνώσης, της ύπαρξης, που μπορείς να υπάρχεις και να μην υπάρχεις, ο ιστός της αράχνης τελικά μπορεί να γίνει σωτήριος ή άλλοθι ή μια απλή παράκαμψη πριν το μεγάλο μπαμ ή καθυστέρηση ή βιτρίνα ή απλός συνωμότης ή μια ευθεία πόρτα προς εσένα. Το θέμα είναι, ότι σαν άνθρωπος σιχαίνομαι τις αράχνες, ενώ σαν αράχνη θα μισούσα τις αράχνες. Σαν άνθρωπος μισώ τους ανθρώπους, την ώρα που συχρωτίζομαι μαζί τους.
Κι αν η λέξη μισώ είναι βαρειά, ανοίκεια, βλοσσυρή, καρφωτή, ηλίθια, απόλυτη, απλώς ας ακούσουμε πώς μιλάμε, ας προσέξουμε λίγο τι λέμε, πώς το λέμε. Σε αυτό το πώς το λέμε είναι που ποντάρω και μιλάω από δω.
Υ.Γ. 1: Το αμελητέο δικό μου σκότωμα μιας αράχνης επέσυρε σειρά λόγων, μα το κακό είναι, ότι, σε πολέμους όλα ξεμπλέκουν με μία συγγνώμη. Εφόσον άλλες αράχνες έψαξα μα δε βρήκα μπορούσα ή να αποσιωπήσω το γεγονός - μεταξύ ύπαρξης κι ανυπαρξίας - ή να ζητήσω συγγνώμη από το άμεσα συνδεόμενο πράγμα αυτής της αράχνης, που είναι αυτό το ιστολόγιο. Μα η συγγνώμη δε θέλει σκέψεις, προλόγους, εισαγωγές, αναλύσεις, σκέψεις, λόγια, σκέψεις, σκέψεις. Θέλει μία σκέψη και μετά συγγνώμη.
Υ.Γ. 2: Συνεχίζεται η έλλειψη για όμορφα κείμενα, οπότε συνεχίζεται το πείσμα για όμορφα κείμενα: και τα δυο περνάνε από δω και από ακατάπαυστη και γι' αυτό πολλές φορές ακατάληπτη ύφανση.
Υ.Γ. 3: Η Αράχνη είναι η πρώτη δέσμια του ιστού της. (Το 'πα, το ξανάπα, πρέπει να το ξαναπώ, να τριτώσει το κακό, λαλαλαλαλααααα)...
Δευτέρα 12 Σεπτεμβρίου 2011
Κόκκινα φανάρια
Αυτή η πόλη έχει το μυστηριώδη της σκοπό κι όταν είναι άδεια, τα φανάρια της μοιάζουν απόλυτα ρυθμισμένα στην εντέλεια, όπως πρέπει. Κι αυτή η διαπίστωση έρχεται, όταν είσαι από τους λίγους εδώ, που κινείσαι με τροχοφόρο, τη στιγμή που σε έναν μήνα τέτοια ώρα με το καλό θα τα σιχτιρίζεις.
Αυτή η πόλη έχει ένα τέτοιο φανάρι μες στους αστούς της / μες στους ατμούς της...
Έχω (ανα)γνωρίσει έναν Σταμάτη μέσα σε κάθε όνομα, ένα κόκκινο φανάρι, που φαίνεται κι αλλιώς ανά εποχή.
Όχι, δε μου έρχονται μόνο τα πορνεία στο μυαλό, όταν ακούω "κόκκινα φανάρια", άλλωστε, μια στο λόγο τους οι οδηγοί, μια στις πράξεις τους οι μισθωτές κι οι μισθωτοί στην υπηρεσία της σάρκας, συμβάλλουν στο ένα και το αυτό.
Υ.Γ.: Κι ας αναγνωρίζω, ότι μπορώ να γράψω, να μιλήσω και καλύτερα, εγώ ήθελα έτσι να μιλήσω - σαν την καθημερινή μας ομιλία, που διαθλά τόσες και τόσες σκέψεις μας... Μες στους ατμούς μας.
σε ένα κόκκινο φανάρι ένα μοθ / κι ένα μωβ / νυχτικό / για φιλοξενία Ιώβ
Αυτή η πόλη έχει ένα τέτοιο φανάρι μες στους αστούς της / μες στους ατμούς της...
Έχω (ανα)γνωρίσει έναν Σταμάτη μέσα σε κάθε όνομα, ένα κόκκινο φανάρι, που φαίνεται κι αλλιώς ανά εποχή.
Όχι, δε μου έρχονται μόνο τα πορνεία στο μυαλό, όταν ακούω "κόκκινα φανάρια", άλλωστε, μια στο λόγο τους οι οδηγοί, μια στις πράξεις τους οι μισθωτές κι οι μισθωτοί στην υπηρεσία της σάρκας, συμβάλλουν στο ένα και το αυτό.
Υ.Γ.: Κι ας αναγνωρίζω, ότι μπορώ να γράψω, να μιλήσω και καλύτερα, εγώ ήθελα έτσι να μιλήσω - σαν την καθημερινή μας ομιλία, που διαθλά τόσες και τόσες σκέψεις μας... Μες στους ατμούς μας.
σε ένα κόκκινο φανάρι ένα μοθ / κι ένα μωβ / νυχτικό / για φιλοξενία Ιώβ
Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2011
Είναι της στόφας του λεξικού
Όταν το εγώ είναι εγώ, είναι αξιοπιστία.
Όταν το εγώ είναι εσύ, είναι άβουλο καθρέφτισμα.
Όταν το εγώ είναι αυτός, είναι αποπροσωποποίηση.
Όταν το εγώ είναι εμείς, είναι αγάπη.
Όταν το εγώ είναι εσείς, είναι υποχώρηση.
Όταν το εγώ είναι αυτοί, είναι κλοπή.
Χιλιάδες συνδυασμοί κι ευφυολογήματα χωρούν με κάθε ένα.
Όπως ακριβώς στα λεξικά.
Οι πραγματικές λέξεις είναι οι μεταξύ μας λέξεις, που κι αν δεν τις ξέρεις, τις καταλαβαίνεις, γιατί ο άνθρωπος έχει κάτι από λεξικό: στην όψη του, στο στόμφο του, στην αύρα του.
(Η φωτογραφία ανήκει στην προσωπική συλλογή της Ελένης Πάγια)
Όταν το εγώ είναι εσύ, είναι άβουλο καθρέφτισμα.
Όταν το εγώ είναι αυτός, είναι αποπροσωποποίηση.
Όταν το εγώ είναι εμείς, είναι αγάπη.
Όταν το εγώ είναι εσείς, είναι υποχώρηση.
Όταν το εγώ είναι αυτοί, είναι κλοπή.
Χιλιάδες συνδυασμοί κι ευφυολογήματα χωρούν με κάθε ένα.
Όπως ακριβώς στα λεξικά.
Οι πραγματικές λέξεις είναι οι μεταξύ μας λέξεις, που κι αν δεν τις ξέρεις, τις καταλαβαίνεις, γιατί ο άνθρωπος έχει κάτι από λεξικό: στην όψη του, στο στόμφο του, στην αύρα του.
(Η φωτογραφία ανήκει στην προσωπική συλλογή της Ελένης Πάγια)
Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου 2011
Ήμισυ
Ανυπόστατο Ημερολόγιο
Ανυπόστατη Ημερομηνία
Ανυπόστατη Ώρα
Σήμερα ακολούθησα την κλασική μου στρατηγική. Όταν μου τύχαινε κάτι καλό, το έσπαγα σε δύο μισά ως εξής: ήμισυ το καλό και ήμισυ το καλό. Όταν μου τύχαινε κάτι κακό, έσπαγα σε δύο μισά ως εξής: ήμισυ το κακό και ήμισυ το λοιπό σαν ευκαιρία για εξισορρόπηση του κακού.
Εν ολίγοις, έζησα μια μεγαλύτερη ζωή απ' όσο μου αναλογούσε, αλλά είχα πάντοτε την ίδια κατάρα: ό,τι μάχαιρα έδωσα στο κακό, θα λάβαινα και στο καλό.
Ανυπόστατος Κτήτωρ
Ανυπόστατη Ημερομηνία
Ανυπόστατη Ώρα
Σήμερα ακολούθησα την κλασική μου στρατηγική. Όταν μου τύχαινε κάτι καλό, το έσπαγα σε δύο μισά ως εξής: ήμισυ το καλό και ήμισυ το καλό. Όταν μου τύχαινε κάτι κακό, έσπαγα σε δύο μισά ως εξής: ήμισυ το κακό και ήμισυ το λοιπό σαν ευκαιρία για εξισορρόπηση του κακού.
Εν ολίγοις, έζησα μια μεγαλύτερη ζωή απ' όσο μου αναλογούσε, αλλά είχα πάντοτε την ίδια κατάρα: ό,τι μάχαιρα έδωσα στο κακό, θα λάβαινα και στο καλό.
Ανυπόστατος Κτήτωρ
Η ταράτσα με το κόκκινο μπαλκόνι
Κάποτε υπήρχε μια πανύψηλη πολυκατοικία δίπλα σε ένα θαμνάκι, το οποίο βρισκόταν σε ένα άδειο οικόπεδο, που ήταν όλο χώμα και δεν έκανε τίποτε άλλο - ούτε συρματόπλεγμα, ούτε άλλα φυτά. Ο θάμνος ήταν στην άκρη του οικοπέδου δίπλα στην πολυκατοικία. Στο παραδιπλανό οικόπεδο πάλι μια μεγάλη πολυκατοικία. Επανάληψη ανοικοδόμησης με λίγα λόγια!
Βασικά, μπορεί να υπήρχε και το θαμνάκι δίπλα στην πανύψηλη πολυκατοικία και μπλα μπλα μπλα.
Απέναντι ήταν ένα δωμάτιο ενός νεαρού παιδιού, που αυτό το παιδί είχε μια φίλη, που την γνώρισε στην παιδική χαρά. Αυτή η φίλη, η Νίκη, είχε ένα κατοικίδιο σκυλάκι, τον Αγαθαρχίδη, ο οποίος ήταν μόλις 3 μηνών: τον είχε αγοράσει, όταν μια μέρα έβρεχε, από ένα Pet Shop κοντά στην πλατεία, που δίπλα της ήταν η παιδική χαρά. Ο ιδιοκτήτης αυτού του Pet Shop ήταν περίπου 50 χρονών, αρκετά έμπειρος σε αυτή τη δουλειά και αμέσως βρήκε το κατάλληλο ζώο που θα μπορούσε να μαγνητίσει την Νίκη και να μπορεί η ίδια μόνη της να το φροντίζει. Το όνομα αυτού, Ιωσήφ.
Αυτός ο Ιωσήφ είχε ένα καναρίνι σπίτι του, που κηλαϊδούσε ασταμάτητα, παρά σταματούσε, όταν έπεφταν τα φτερά του. Η ησυχία, που επικρατούσε, έβρισκε αντίκρυσμα στο ραδιόφωνο τόσο, που το ραδιόφωνο ο Ιωσήφ το έβαζε στο κλουβί. Τάιζε το ραδιόφωνο, το πότιζε, το καθάριζε για τις ακαθαρσίες του. Το καναρίνι απλώς στριφογύριζε.
Αυτό το ραδιόφωνο κάποτε έπαιξε ένα παλιό τραγούδι, το "Non rien de rien" της Edith Piaf και είχε ενθουσιαστεί που το θυμήθηκε ξανακούγοντάς το μετά από τόσα χρόνια. Ήταν το αγαπημένο τραγούδι της γυναίκας του, που είχε πεθάνει κι είχε από κουτάβι στα εφηβικά της χρόνια τη γιαγιά του Αγαθαρχίδη.
Η Νίκη μεγάλωσε. Ο Αγαθαρχίδης πέθανε. Ο Ιωσήφ συνταξιοδοτήθηκε. Το ραδιόφωνο χάλασε. Το καναρίνι έφυγε μια μέρα που το καθάριζε ο Ιωσήφ και άφησε ανοιχτή την πόρτα - μετά από αυτό πήγε στο γιατρό για Alzheimer. Το τραγούδι της Piaf ήταν τ' αγαπημένο της μαμάς του αγοριού της Νίκης στα 25 της. Της το είχε αφιερώσει ο πατέρας του αγοριού της Νίκης, ο Ιωσήφ. Όχι αυτός ο Ιωσήφ, ένας άλλος.
Αυτός ο Ιωσήφ είχε ένα μικρό τετραδιάκι που έγραφε συνέχεια. Μπορεί κάποτε να σταματούσε για μέρες ολόκληρες να γράφει, όπως ξεχνάμε μέρες ολόκληρες να αγαπάμε και το θυμόμαστε ξαφνικά και φουλάρουμε τις μηχανές για να αγαπήσουμε και πάλι τα ίδια κι ίσως τους ίδιους ανθρώπους.
Η πανύψηλη πολυκατοικία έπεσε σε έναν σεισμό. Κατά κάποιον τρόπο, δεν ήταν κανείς μέσα και δεν πέθανε κανείς μέσα. Έπεσε προς το διπλανό οικόπεδο και το θαμνάκι. Πέθανε κάποιος. Και δεν ήταν το θαμνάκι, όχι. Όταν έφυγαν τα μπάζα, είχαν μείνει κοτσάνια. Πόσα προσωπικά αντικείμενα έσπασαν; Πόσες θύμησες έγιναν κομμάτια;
Μέσα στα μπάζα ήταν και μια φωτογραφία. Σε αυτή τη φωτογραφία ήταν μια κοπέλα, η Ισμήνη, στην κηδεία του αδερφού της. Τελικά, το θαμνάκι είχε πεθάνει. Αυτό που βρήκαν, μόλις έμαθα πως ήταν κάτι λίγα φύλλα από ένα πλαστικό φυτό στην κουζίνα της γιαγιάς Μαρίας στον τρίτο όροφο. Από το μπαλκόνι της μπορούσες να δεις
Βασικά, μπορεί να υπήρχε και το θαμνάκι δίπλα στην πανύψηλη πολυκατοικία και μπλα μπλα μπλα.
Απέναντι ήταν ένα δωμάτιο ενός νεαρού παιδιού, που αυτό το παιδί είχε μια φίλη, που την γνώρισε στην παιδική χαρά. Αυτή η φίλη, η Νίκη, είχε ένα κατοικίδιο σκυλάκι, τον Αγαθαρχίδη, ο οποίος ήταν μόλις 3 μηνών: τον είχε αγοράσει, όταν μια μέρα έβρεχε, από ένα Pet Shop κοντά στην πλατεία, που δίπλα της ήταν η παιδική χαρά. Ο ιδιοκτήτης αυτού του Pet Shop ήταν περίπου 50 χρονών, αρκετά έμπειρος σε αυτή τη δουλειά και αμέσως βρήκε το κατάλληλο ζώο που θα μπορούσε να μαγνητίσει την Νίκη και να μπορεί η ίδια μόνη της να το φροντίζει. Το όνομα αυτού, Ιωσήφ.
Αυτός ο Ιωσήφ είχε ένα καναρίνι σπίτι του, που κηλαϊδούσε ασταμάτητα, παρά σταματούσε, όταν έπεφταν τα φτερά του. Η ησυχία, που επικρατούσε, έβρισκε αντίκρυσμα στο ραδιόφωνο τόσο, που το ραδιόφωνο ο Ιωσήφ το έβαζε στο κλουβί. Τάιζε το ραδιόφωνο, το πότιζε, το καθάριζε για τις ακαθαρσίες του. Το καναρίνι απλώς στριφογύριζε.
Αυτό το ραδιόφωνο κάποτε έπαιξε ένα παλιό τραγούδι, το "Non rien de rien" της Edith Piaf και είχε ενθουσιαστεί που το θυμήθηκε ξανακούγοντάς το μετά από τόσα χρόνια. Ήταν το αγαπημένο τραγούδι της γυναίκας του, που είχε πεθάνει κι είχε από κουτάβι στα εφηβικά της χρόνια τη γιαγιά του Αγαθαρχίδη.
Η Νίκη μεγάλωσε. Ο Αγαθαρχίδης πέθανε. Ο Ιωσήφ συνταξιοδοτήθηκε. Το ραδιόφωνο χάλασε. Το καναρίνι έφυγε μια μέρα που το καθάριζε ο Ιωσήφ και άφησε ανοιχτή την πόρτα - μετά από αυτό πήγε στο γιατρό για Alzheimer. Το τραγούδι της Piaf ήταν τ' αγαπημένο της μαμάς του αγοριού της Νίκης στα 25 της. Της το είχε αφιερώσει ο πατέρας του αγοριού της Νίκης, ο Ιωσήφ. Όχι αυτός ο Ιωσήφ, ένας άλλος.
Αυτός ο Ιωσήφ είχε ένα μικρό τετραδιάκι που έγραφε συνέχεια. Μπορεί κάποτε να σταματούσε για μέρες ολόκληρες να γράφει, όπως ξεχνάμε μέρες ολόκληρες να αγαπάμε και το θυμόμαστε ξαφνικά και φουλάρουμε τις μηχανές για να αγαπήσουμε και πάλι τα ίδια κι ίσως τους ίδιους ανθρώπους.
Η πανύψηλη πολυκατοικία έπεσε σε έναν σεισμό. Κατά κάποιον τρόπο, δεν ήταν κανείς μέσα και δεν πέθανε κανείς μέσα. Έπεσε προς το διπλανό οικόπεδο και το θαμνάκι. Πέθανε κάποιος. Και δεν ήταν το θαμνάκι, όχι. Όταν έφυγαν τα μπάζα, είχαν μείνει κοτσάνια. Πόσα προσωπικά αντικείμενα έσπασαν; Πόσες θύμησες έγιναν κομμάτια;
Μέσα στα μπάζα ήταν και μια φωτογραφία. Σε αυτή τη φωτογραφία ήταν μια κοπέλα, η Ισμήνη, στην κηδεία του αδερφού της. Τελικά, το θαμνάκι είχε πεθάνει. Αυτό που βρήκαν, μόλις έμαθα πως ήταν κάτι λίγα φύλλα από ένα πλαστικό φυτό στην κουζίνα της γιαγιάς Μαρίας στον τρίτο όροφο. Από το μπαλκόνι της μπορούσες να δεις
Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου 2011
Η επιστολή της καθηγήτριας στους γονείς (και όχι μόνο)
Υ.Γ.: Μην ξεκινήσουν τα σχόλια τα περίεργα. Ο καθείς κι η γνώμη του, καθώς κι η κωλοτρυπίδα του: είναι πολύ πιθανόν να κλάσουν, όσοι πάνε να μιλήσουν κι έχουνε φάει σαβούρα πολύ - όπως κι εγώ. Γι' αυτό δε μιλά, αναμεταδίδω, σα ραδιόφωνο.
Αθήνα 24 Ιουλίου 2011
Ανοικτή επιστολή στους γονείς των φοιτητών
Αγαπητοί γονείς,
Ίσως σας φανεί παράξενο να λάβετε αυτή την επιστολή, καθώς δεν συνηθίζεται η επικοινωνία μεταξύ γονιών και καθηγητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όμως εμείς που διδάσκουμε τα παιδιά σας στο πανεπιστήμιο δεν αγνοούμε πόσο αγωνιάτε για το μέλλον τους και πόσες θυσίες κάνατε και κάνετε για αυτό. Προσωπικά δεν ξεχνώ την αγωνία των δικών μου γονιών πριν καταφέρω να μπω στο πανεπιστήμιο, την οικονομική συνδρομή τους και την ηθική τους στήριξη σε όλη τη διάρκεια των μακροχρόνιων (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) σπουδών μου. Η Ελληνική οικογένεια επενδύει στη μόρφωση των παιδιών της και εμπιστεύεται το ελληνικό πανεπιστήμιο· άρα έχει δικαίωμα να ξέρει τι γίνεται σε αυτό. Γι αυτό λοιπόν αποφάσισα να σας γράψω.
Καταρχήν ας συστηθώ. Μετά τις προπτυχιακές σπουδές μου στο τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πήγα για μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές ψυχολογίας στη Γαλλία σε μια περίοδο που δεν ήταν δυνατό να κάνει κάποιος τέτοιες σπουδές στην Ελλάδα. Στη συνέχεια δούλεψα για επτά χρόνια στην Μεγ. Βρετανία ως διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό (λέκτορας και επίκουρος) πριν έρθω στην Ελλάδα στο τέλος του 2003 ως αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα ψυχολογίας του Παντείου και πέρσι κρίθηκα επιτυχώς για την θέση της καθηγήτριας. Από τη στιγμή που γύρισα στην Ελλάδα ζω μια συνεχή προσπάθεια “μεταρρύθμισης” του πανεπιστημίου που το οδηγεί από το κακό στο χειρότερο και έχω αγανακτήσει. Πριν μερικές μέρες κατατέθηκε ένα ακόμα νομοσχέδιο που, αν ψηφιστεί, θα σημάνει το τέλος των πανεπιστημιακών σπουδών στην Ελλάδα. Επιτρέψτε μου στη συνέχεια να σας πω γιατί.
Ας μιλήσουμε λίγο για το Πανεπιστήμιο που πολύ εύκολα απαξιώνεται στο λόγο πολιτικών και δημοσιογράφων. Ποια είναι η λειτουργία του; Το πανεπιστήμιο, σε αντιδιαστολή με το σχολείο, οφείλει να διδάσκει την γνώση που παράγει μέσω της έρευνας ή που παράγεται σε άλλα αντίστοιχα ιδρύματα με βάση τους κανόνες της επιστήμης. Η αποστολή του είναι διττή: μάθηση και έρευνα. Οφείλουμε να δίνουμε στους φοιτητές τα εργαλεία κατανόησης και παραγωγής της γνώσης. Οφείλουμε να τους κάνουμε να σκέφτονται, να κρίνουν τα αποτελέσματα ερευνών και να μπορούν να κάνουν έρευνα και οι ίδιοι. Για αυτό λεγόμαστε και μέλη ΔΕΠ (Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό). Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι, με όλα τα προβλήματα, αυτή την κεντρική αποστολή την εκτελεί το Δημόσιο πανεπιστήμιο. Αρκεί να σκεφτείτε παραδείγματα αποφοίτων μας που συνεχίζουν σπουδές στο εξωτερικό και διαπρέπουν. Θα έχετε σίγουρα τέτοια παιδιά δίπλα σας. Είμαστε όλοι χαρούμενοι και περήφανοι που τα καταφέρνουν.
Πολύ συχνά όμως ακούμε ότι το πανεπιστήμιο δίνει πτυχία “χωρίς αντίκρυσμα” και αυτός είναι ένας από τους λόγους που πρέπει να αναμορφωθεί. Ας σκεφτούμε όμως. Για χρόνια το πανεπιστήμιο στελεχώνει την Ελληνική κοινωνία με γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, υπαλλήλους κάθε λογής, δασκάλους, καθηγητές και τόσους άλλους. Έχουμε παράπονα από τις γνώσεις τους; Πολλοί από σας σπουδάσατε και οι ίδιοι. Δεν είστε καλοί επαγγελματίες; Είναι γεγονός ότι όλο και περισσότεροι πτυχιούχοι είναι άνεργοι. Φταίνε όμως για αυτό τα πτυχία; Μας λένε ότι τα πτυχία δεν είναι συνδεδεμένα με τις ανάγκες της αγοράς. Δεν είναι αυτός ο στόχος της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Τα πτυχία πρέπει να συνδέονται με τις επιταγές της επιστήμης και όχι της αγοράς. Δεν είναι το πανεπιστήμιο που παράγει την ανεργία. Άλλωστε σήμερα, που η χώρα μας “έπιασε πάτο” και άγεται και φέρεται από τις αγορές και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια τους, είναι τουλάχιστον ανήθικο να θέλουν η παιδεία να ακολουθήσει τις επιταγές της αγοράς. Αυτό είναι το διακύβευμα: να πουλήσουμε και εκείνο το χώρο που στοχεύει να καλλιεργήσει νέους επιστήμονες, καλούς επαγγελματίες και αξιοπρεπείς και ελεύθερους πολίτες.
Στόχος των “μεταρρυθμίσεων” είναι να μειώσουν τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στα πανεπιστήμια, να μεταφέρουν το κόστος των σπουδών στον φοιτητή και την οικογένειά του και να αποδεσμεύσουν το κράτος από τη χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης και την υποχρέωση να βρίσκει επαγγελματικές λύσεις για τους νέους πτυχιούχους. Η πολιτική αυτή είναι καταστροφική για τα νέα παιδιά αλλά και για τον τόπο συνολικά. Ας δούμε γιατί.
Όταν η υπουργός Παιδείας ανακοίνωσε τις “μεταρρυθμιστικές” της προθέσεις δήλωσε ότι το “πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης έχει οριστικά τελειώσει”. Για να καταλάβουμε το νόημα αυτής της δήλωσης πρέπει να σκεφτούμε τι έκανε το πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης για την Ελληνική κοινωνία. Δύο πράγματα έρχονται στο νου: εκδημοκράτισε τους θεσμούς στο πανεπιστήμιο και επέτρεψε την πρόσβαση σε αυτό σε μεγαλύτερα στρώματα της Ελληνικής κοινωνίας. Δεν υπάρχουν δίδακτρα ή εξέταστρα, τα εργαλεία (βλ. Βιβλία) δίνονται δωρεάν, το πανεπιστήμιο διοικείται με την συμμετοχή όλων, νέοι προερχόμενοι από λαϊκά στρώματα έχουν τη δυνατότητα μεγαλύτερης πρόσβασης σε αυτό. Είναι γεγονός ότι το πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης βοήθησε στην κινητικότητα της ελληνικής κοινωνίας και πολλοί επωφελήθηκαν από αυτό και βελτίωσαν τις συνθήκες της επαγγελματικής τους ζωής. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία θα αλλάξουν με το νέο νομοσχέδιο.
Ένα κεντρικό αίτημα της ελληνικής κοινωνίας είναι να μπορέσουν τα παιδιά της να σπουδάσουν και να έχουν πρόσβαση σε ανώτατα επίπεδα γνώσης. Το γεγονός ότι οι πολλοί έχουν πρόσβαση στη γνώση ενοχλεί. Οι εισαγωγικές εξετάσεις έρχονται να ρυθμίσουν τυπικά την πρόσβαση και να κατηγοριοποιήσουν τους υποψηφίους με βάση την επίδοσή τους σε μια εξέταση σε γνωστικά αντικείμενα και σχολές. Αυτή η κατάταξη των υποψηφίων “αξιολογεί” και τις σχολές όχι όμως με βάσει την επιστημονική τους συμβολή αλλά τη ζήτηση των υποψηφίων· στις πιο περιζήτητες σχολές (βλ αστυνομικές ή παιδαγωγικά τμήματα) αυξάνονται οι βάσεις τα τελευταία χρόνια. Όμως οι κυβερνήσεις ανταποκρινόμενες αφενός στο αίτημα για πρόσβαση στα πανεπιστήμια αλλά και αφετέρου στο αίτημα των τοπικών κοινωνιών για περιφερειακή ανάπτυξη ιδρύουν τμήματα και πανεπιστήμια χωρίς καμιά εκπαιδευτική και ερευνητική στρατηγική και έτσι ο αριθμός των εισακτέων αυξάνεται. Οι πτυχιούχοι ζητούν κατοχύρωση των επαγγελματικών τους δικαιωμάτων και πρόσβαση στην εργασία. Επειδή η αγορά εργασίας δεν θέλει/μπορεί να τους απορροφήσει τίθενται άλλα κριτήρια και τα πτυχία απαξιώνονται. Για παράδειγμα το πτυχίο φιλολόγου, μαθηματικού ή χημικού δεν κρίνεται επαρκές για να γίνει κανείς καθηγητής σε σχολείο και πρέπει ο πτυχιούχος να “αξιολογηθεί” ξανά μέσα από το διαγωνισμό του ΑΣΕΠ. Μας λένε λοιπόν ότι έτσι οι καλύτεροι θα διδάσκουν στα σχολεία. Σίγουρα στα σχολεία διδάσκουν ικανοί άνθρωποι. Αλλά δεν είναι ικανοί αυτοί που δεν έδωσαν στον ΑΣΕΠ και που εσείς τους εμπιστεύεστε τα παιδιά σας στα φροντιστήρια; Ίσως ορισμένοι από σας να απαξιώνετε τον καθηγητή του σχολείου και θεωρείτε καλύτερο το καθηγητή του φροντιστηρίου. Και οι δύο είναι πτυχιούχοι του ίδιου πανεπιστημίου: απλά ο ένας κατάφερε να αποκομίσει μια σταθερή εργασία μετά από ένα διαγωνισμό με κλειστό αριθμό θέσεων, ενώ ο άλλος συνεχίζει μια επισφαλή εργασία συχνά χωρίς ασφάλιση. Οι θέσεις στην αγορά είναι λίγες και άρα η ανοιχτή πρόσβαση σε επαγγελματική κινητικότητα είναι μια απάτη. Η κοινωνία μας αντί να προσπαθήσει να αυξήσει τις θέσεις εργασίας επιθυμεί να μειώσει τον αριθμό εκείνων που μπορούν να τις διεκδικήσουν. Ο νέος νόμος θα κάνει τα πράγματα χειρότερα σε αυτό το επίπεδο.
Με το νέο σχέδιο νόμου παροτρύνεται η πανεπιστημιακή κοινότητα να θεσπίσει σπουδές διαφορετικών κύκλων. Προτείνεται να γίνουν οι προπτυχιακές σπουδές τριετούς διάρκειας και στη συνέχεια να ακολουθεί διετής μεταπτυχιακός κύκλος. Δεν νοείται επιστημονική εκπαίδευση τριετούς διάρκειας και μάλιστα όταν το πρώτο έτος θα είναι εισαγωγικό σε πολλά επιστημονικά πεδία. Άρα μιλάμε για μια απλή κατάρτιση που δεν θα οδηγεί σε επαγγελματικά δικαιώματα. Αυτά θα δίνονται με την συμπλήρωση του μεταπτυχιακού κύκλου (τετραετείς ή πενταετείς σπουδές). Όμως στα μεταπτυχιακά θα υπάρχει πολύ περιορισμένη πρόσβαση και επιπλέον θα υπάρχουν δίδακτρα. Το άρθρο 16 του συντάγματος που με πολύ αγώνα κατάφερε το πανεκπαιδευτικό κίνημα, και με τη συμπαράσταση της κοινωνίας, να μην αναθεωρηθεί, κατοχυρώνει ότι οι προπτυχιακές σπουδές είναι δωρεάν. Μέχρι μια πιθανή μελλοντική αναθεώρησή του οι προτεινόμενες 3τεις σπουδές θα είναι δωρεάν αλλά δεν θα αξίζουν τίποτα επαγγελματικά και μόνο όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα θα ολοκληρώνουν αυτό που μέχρι σήμερα ονομάζουμε πτυχίο. Έτσι επιτυγχάνεται ο στόχος της μείωσης εκείνων που θα μπορούν να διεκδικήσουν εργασία με βάση επιστημονική μόρφωση.
Η κυβέρνηση για να απαντήσει στην κριτική ότι οι φτωχότεροι δεν θα μπορούν να σπουδάσουν μιλά στο νομοσχέδιο για φοιτητικά δάνεια και υποτροφίες. Δηλαδή ο φοιτητής θα δανείζεται για να σπουδάσει και όταν βρει δουλειά θα αποπληρώνει. Αυτό δεν είναι δωρεάν παιδεία. Αυτό είναι δώρο στις τράπεζες και δια βίου υποδούλωση των νέων εργαζόμενων επιστημόνων. Ο νέος που χρωστά τις σπουδές του θα αναγκαστεί να κάνει οτιδήποτε για να αποπληρώσει (βλ. στις ΗΠΑ που κατατάσσονται έμμισθοι φαντάροι για να πληρώσουν τις σπουδές τους), θα αποδεχτεί χωρίς καμιά διεκδίκηση οποιοδήποτε όρο εργασίας και καταχρεωμένος δεν θα μπορεί να ξεκινήσει την ενήλικη ζωή του, να φτιάξει οικογένεια κλπ. Όσο για τις υποτροφίες τα πανεπιστήμια δεν έχουν τη δυνατότητα από την κρατική επιχορήγηση να βοηθούν τους φοιτητές και άρα θα πρέπει να αναζητήσουν χορηγίες. Όταν όμως ο μεταπτυχιακός φοιτητής ή ο υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Επικοινωνίας θα επιχορηγείται από το τάδε εκδοτικό συγκρότημα δεν υπάρχει κίνδυνος χειραγώγησης της έρευνας; Όταν μια τράπεζα χρηματοδοτεί κάποιον στις οικονομικές επιστήμες δεν εγείρονται υπόνοιες διαπλοκής;
Εδώ βρίσκεται ένα επιπλέον πρόβλημα που φέρνει το νέο νομοσχέδιο: την κατάργηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο είμαστε, με βάση το άρθρο 16 του συντάγματος, δημόσιοι λειτουργοί και πληρωνόμαστε από το κράτος. Από αυτή μας την ιδιότητα απορρέει η ακαδημαϊκή ελευθερία στη διδασκαλία και την έρευνα. Δεν είμαστε υπάλληλοι μιας εταιρείας, δεν εξαρτώμεθα οικονομικά από κάποιον αλλά με βάση την επιστημονική δεοντολογία και το δημόσιο συμφέρον οφείλουμε να ερευνούμε και να διδάσκουμε. Αυτό θα αλλάξει. Ναι μεν το άρθρο 16 προστατεύει για την ώρα την ιδιότητά μας αλλά οι μισθοί μας και το εύρος τους θα καθορίζονται ανά πανεπιστήμιο μέσα από τον οργανισμό του, με βάση τις “επιδόσεις” μας αλλά και τον πλούτο του πανεπιστημίου που ανήκουμε. Με το πρόσχημα της αυτοτέλειας των πανεπιστημίων, το υπουργείο μεταφέρει την συνταγματική του υποχρέωση για χρηματοδότηση στα πανεπιστήμια. Πολλά ερωτήματα προκύπτουν. Που θα βρουν καταρχήν τα λεφτά τα πανεπιστήμια; Ένα μέρος θα προέρχεται από την κρατική χρηματοδότηση, ένα μέρος από τα δίδακτρα (ποιος θα επιθυμεί να διδάσκει στα προπτυχιακά;), ένα μέρος από χορηγίες (βλ. θέματα διαπλοκής) και ένα μέρος από την “αξιοποίηση” της περιουσίας των πανεπιστημίων. Το νομοσχέδιο συγκροτεί μάλιστα μέσα στα πανεπιστήμια Ανώνυμες Εταιρείες για το σκοπό αυτό! Τα πανεπιστήμια θα λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια και θα πουλούν υπηρεσίες εκπαίδευσης! Η ακαδημαϊκή ελευθερία θα αποτελεί παρελθόν γιατί για να επιβιώσει ο πανεπιστημιακός θα πρέπει να ακολουθεί πεδία που θα μπορούν να προσελκύσουν χορηγίες. Αναρωτιέμαι αν σε λίγο σε αυτόν τον τόπο που επαίρεται ότι την γέννησε θα διδάσκεται ακόμα η φιλοσοφία... Επίσης αν οι μισθοί και τα κριτήρια επιλογής καθηγητών καθορίζονται ανά πανεπιστήμιο ποιος θα κρίνει τι μισθό θα πάρει ο καθένας; Μήπως οι “δικοί μας άνθρωποι” θα πληρώνονται καλύτερα;
Επιπλέον, το νομοσχέδιο αλλάζει ριζικά τον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων. Τα συλλογικά όργανα όπως οι σύγκλητοι θα έχουν μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα ακόμα και σε θέματα συγχώνευσης ή κατάργησης τμημάτων. Όλες τις αποφάσεις θα τις παίρνει ένα ολιγομελές συμβούλιο διοίκησης που θα εκλέγεται, κατά ένα μέρος του από τις ανώτερες βαθμίδες, χωρίς τη συμμετοχή των εργαζόμενων και των φοιτητών. Η μείωση της συμμετοχής της πανεπιστημιακής κοινότητας δεν πρόκειται να μειώσει και τα φαινόμενα διαπλοκής αλλά να τα αυξήσει. Από ποιον θα ελέγχεται και με τι κριτήρια το συμβούλιο; Πως θα αποφασίζεται η στρατηγική και οι στόχοι ενός ιδρύματος; Όπου συγκεντρώνεται εξουσία σε λίγους ευδοκιμεί η διαπλοκή και η διαφθορά. Οι πρυτάνεις αντιδρούν σε αυτό το σημείο, και είναι προς τιμή τους γιατί πολλοί από αυτούς θα μπορούσαν να γίνουν μέλη αυτού του συμβουλίου όπως προβλέπουν και οι μεταβατικές διατάξεις. Καταλαβαίνουν όμως ότι καταργείται η ακαδημαϊκότητα που βασίζεται στη δημοκρατική διοίκηση καθώς και το ότι το πανεπιστήμιο χάνει όχι μόνο τον δωρεάν αλλά και το δημόσιο χαρακτήρα του.
Θα μου πείτε ότι όλα είναι τέλεια σήμερα στο πανεπιστήμιο και πρέπει να τα υπερασπισθούμε; Δεν υπάρχουν φαινόμενα ιδιωτικοποίησης και διαπλοκής; Όλοι οι καθηγητές είναι εντάξει στις υποχρεώσεις τους; Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι τέτοια φαινόμενα υπάρχουν και ο καθένας μας μπορεί να φέρει παραδείγματα. Δεν υποστηρίζω τις στρεβλώσεις της υπάρχουσας κατάστασης. Όμως θα σας προτρέψω να σκεφτείτε αν στους δικούς σας χώρους δουλειάς είναι όλοι εντάξει, αν κάποιοι δεν χρησιμοποιούν το σύστημα για δικό τους όφελος. Δεν υπάρχουν άλλοι χώροι που το ίδιο το κράτος επωφελείται από τους θεσμούς και δημιουργεί πελατειακές σχέσεις; Τα φαινόμενα αυτά μας φαίνονται ιδιαίτερα απαράδεκτα για το πανεπιστήμιο γιατί ακριβώς είναι ένας χώρος που πρέπει να διέπεται από ελευθερία και δημοκρατία. Είμαστε πολλοί που και τα καταγγέλλουμε και τα καταδικάζουμε. Αυτό που φταίει δεν είναι το θεσμικό πλαίσιο αλλά ο τρόπος χρήσης του. Οι κυβερνώντες είναι οι τελευταίοι που δικαιούνται να ομιλούν καθώς εκείνοι διέφθειραν τις κομματικές νεολαίες τους για να ελέγχουν τις πρυτανικές και άλλες εκλογές. Αυτά θα πρέπει να αλλάξουν και θα αλλάξουν αν εξακολουθήσει να υπάρχει το δημόσιο και δημοκρατικό πλαίσιο που καθόριζε το πανεπιστήμιο. Το σημερινό σχέδιο νόμου μετατρέπει τα πανεπιστήμια σε αυταρχικά κολέγια.
Θα μπορούσαμε να πούμε και άλλα για το νομοσχέδιο: για την επισφαλή εργασία που επιφυλάσσει σε νέους επιστήμονες που θα ήθελαν να το στελεχώσουν (κατάργηση της βαθμίδας του λέκτορα και αντικατάσταση της με συμβασιούχους) , για τον ραγιαδισμό που το διέπει ( ξένοι καθηγητές μπορούν να έρθουν να διδάξουν και ενώ θα διατηρούν το μισθό και τη θέση τους θα πληρώνονται από το ελληνικό κράτος ενώ εμείς δεν θα μπορούμε να κάνουμε το ίδιο· δηλαδή αν έμενα στην Αγγλία θα ήμουν πιο άξια επιστήμονας απ' ότι είμαι τώρα;), για την απαξίωση των προσπαθειών των παιδιών (θα χάνουν την φοιτητική τους ιδιότητα αν καθυστερούν στις σπουδές τους). Δεν θέλω όμως να σας κουράσω άλλο.
Ζούμε μια δύσκολη περίοδο στην Ελλάδα και πολλοί βρίσκονται σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση. Σκέφτομαι τα νέα παιδιά που σιγά σιγά θα φεύγουν έξω. Θα μορφώνουμε ανθρώπους που θα γίνονται παραγωγικοί σε άλλες κοινωνίες. Πώς να τους πεις όμως να μην φύγουν; Όπως μπορεί να φύγουν και πολλοί από τους 800 άξιους νέους επιστήμονες που ενώ έχουν εκλεγεί στα πανεπιστήμια με βάση τις προγραμματικές συμβάσεις και προκηρύξεις του Υπουργείου, εδώ και 2 χρόνια περιμένουν να διοριστούν. Και εγώ η ίδια σκέφτηκα να φύγω στο εξωτερικό όταν ανακοινώθηκαν τα μέτρα για το πανεπιστήμιο. Η πρώτη μου σκέψη ήταν γιατί να μείνω σε ένα θεσμό που δεν με βοηθά να παράγω, που με απαξιώνει και με ένα μισθό που συνεχώς μειώνεται; Όμως μορφώθηκα στο δημόσιο και δωρεάν πανεπιστήμιο και του χρωστάω. Είναι μια μάχη που αξίζει να τη δώσει κανείς. Άλλωστε γιατί να με διώξουν από τον τόπο μου; Ας φύγουν εκείνοι.
Είναι πιθανό όταν διαβάζετε αυτές τις γραμμές ο νόμος να ψηφίζεται. Η κυβέρνηση θα τον ψηφίσει με την ίδια αυταρχικότητα που ψήφισε το μεσοπρόθεσμο με ισχνή πλειοψηφία και με τον κόσμο να διαδηλώνει στο σύνταγμα και στις πλατείες. Θα ψηφίσει το νόμο για τα πανεπιστήμια ενάντια στις απόψεις των πρυτάνεων, των συλλόγων μελών ΔΕΠ, των εργαζόμενων στα πανεπιστήμια, των φοιτητών. Δεν μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη σε μια κυβέρνηση που εκλέχθηκε με άλλο πρόγραμμα από αυτό που εφαρμόζει, που διαπραγματεύεται με μια κοινωνική ομάδα και αφότου βρεθεί κοινός τόπος μετά αλλάζει τους όρους, που μας υπόσχεται διάλογο και καταθέτει το νομοσχέδιο μέσα στο καλοκαίρι. Αν θέλησα να σας γράψω δεν είναι γιατί πιστεύω ότι μπορούμε μέσα στον Αύγουστο να εμποδίσουμε την ψήφισή του. Πιστεύω όμως ότι τα νέα παιδιά θα αντιδράσουν στην συρρίκνωση του μέλλοντός τους. Πολλοί πανεπιστημιακοί θα σταθούμε δίπλα τους και θα θελα να ακούσετε και μια άλλη φωνή από αυτή που προωθούν τα ΜΜΕ και να τους στηρίξετε, εσείς οι γονείς τους. Επίσης φοβάμαι ότι το φθινόπωρο θα γίνουν προσπάθειες αναθεώρησης του άρθρου 16 που θέτει κάποια όρια στην κατάργηση του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου. Ελπίζω η επιστολή μου να σας έδωσε κάποια επιχειρήματα σχετικά με το γιατί αυτή η αναθεώρηση δεν πρέπει να γίνει. Οι καιροί μας καλούν όλους να υπερασπισθούμε πολλαπλώς το σύνταγμα. Θα θελα να πιστεύω ότι θα το κάνουμε.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και ζητώ συγγνώμη για τη μακροσκελή επιστολή μου
Με τιμή
Ξένια Χρυσοχόου
Καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο
chryssochoou@eekpsy.gr
Αθήνα 24 Ιουλίου 2011
Ανοικτή επιστολή στους γονείς των φοιτητών
Αγαπητοί γονείς,
Ίσως σας φανεί παράξενο να λάβετε αυτή την επιστολή, καθώς δεν συνηθίζεται η επικοινωνία μεταξύ γονιών και καθηγητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όμως εμείς που διδάσκουμε τα παιδιά σας στο πανεπιστήμιο δεν αγνοούμε πόσο αγωνιάτε για το μέλλον τους και πόσες θυσίες κάνατε και κάνετε για αυτό. Προσωπικά δεν ξεχνώ την αγωνία των δικών μου γονιών πριν καταφέρω να μπω στο πανεπιστήμιο, την οικονομική συνδρομή τους και την ηθική τους στήριξη σε όλη τη διάρκεια των μακροχρόνιων (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) σπουδών μου. Η Ελληνική οικογένεια επενδύει στη μόρφωση των παιδιών της και εμπιστεύεται το ελληνικό πανεπιστήμιο· άρα έχει δικαίωμα να ξέρει τι γίνεται σε αυτό. Γι αυτό λοιπόν αποφάσισα να σας γράψω.
Καταρχήν ας συστηθώ. Μετά τις προπτυχιακές σπουδές μου στο τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πήγα για μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές ψυχολογίας στη Γαλλία σε μια περίοδο που δεν ήταν δυνατό να κάνει κάποιος τέτοιες σπουδές στην Ελλάδα. Στη συνέχεια δούλεψα για επτά χρόνια στην Μεγ. Βρετανία ως διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό (λέκτορας και επίκουρος) πριν έρθω στην Ελλάδα στο τέλος του 2003 ως αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα ψυχολογίας του Παντείου και πέρσι κρίθηκα επιτυχώς για την θέση της καθηγήτριας. Από τη στιγμή που γύρισα στην Ελλάδα ζω μια συνεχή προσπάθεια “μεταρρύθμισης” του πανεπιστημίου που το οδηγεί από το κακό στο χειρότερο και έχω αγανακτήσει. Πριν μερικές μέρες κατατέθηκε ένα ακόμα νομοσχέδιο που, αν ψηφιστεί, θα σημάνει το τέλος των πανεπιστημιακών σπουδών στην Ελλάδα. Επιτρέψτε μου στη συνέχεια να σας πω γιατί.
Ας μιλήσουμε λίγο για το Πανεπιστήμιο που πολύ εύκολα απαξιώνεται στο λόγο πολιτικών και δημοσιογράφων. Ποια είναι η λειτουργία του; Το πανεπιστήμιο, σε αντιδιαστολή με το σχολείο, οφείλει να διδάσκει την γνώση που παράγει μέσω της έρευνας ή που παράγεται σε άλλα αντίστοιχα ιδρύματα με βάση τους κανόνες της επιστήμης. Η αποστολή του είναι διττή: μάθηση και έρευνα. Οφείλουμε να δίνουμε στους φοιτητές τα εργαλεία κατανόησης και παραγωγής της γνώσης. Οφείλουμε να τους κάνουμε να σκέφτονται, να κρίνουν τα αποτελέσματα ερευνών και να μπορούν να κάνουν έρευνα και οι ίδιοι. Για αυτό λεγόμαστε και μέλη ΔΕΠ (Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό). Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι, με όλα τα προβλήματα, αυτή την κεντρική αποστολή την εκτελεί το Δημόσιο πανεπιστήμιο. Αρκεί να σκεφτείτε παραδείγματα αποφοίτων μας που συνεχίζουν σπουδές στο εξωτερικό και διαπρέπουν. Θα έχετε σίγουρα τέτοια παιδιά δίπλα σας. Είμαστε όλοι χαρούμενοι και περήφανοι που τα καταφέρνουν.
Πολύ συχνά όμως ακούμε ότι το πανεπιστήμιο δίνει πτυχία “χωρίς αντίκρυσμα” και αυτός είναι ένας από τους λόγους που πρέπει να αναμορφωθεί. Ας σκεφτούμε όμως. Για χρόνια το πανεπιστήμιο στελεχώνει την Ελληνική κοινωνία με γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, υπαλλήλους κάθε λογής, δασκάλους, καθηγητές και τόσους άλλους. Έχουμε παράπονα από τις γνώσεις τους; Πολλοί από σας σπουδάσατε και οι ίδιοι. Δεν είστε καλοί επαγγελματίες; Είναι γεγονός ότι όλο και περισσότεροι πτυχιούχοι είναι άνεργοι. Φταίνε όμως για αυτό τα πτυχία; Μας λένε ότι τα πτυχία δεν είναι συνδεδεμένα με τις ανάγκες της αγοράς. Δεν είναι αυτός ο στόχος της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Τα πτυχία πρέπει να συνδέονται με τις επιταγές της επιστήμης και όχι της αγοράς. Δεν είναι το πανεπιστήμιο που παράγει την ανεργία. Άλλωστε σήμερα, που η χώρα μας “έπιασε πάτο” και άγεται και φέρεται από τις αγορές και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια τους, είναι τουλάχιστον ανήθικο να θέλουν η παιδεία να ακολουθήσει τις επιταγές της αγοράς. Αυτό είναι το διακύβευμα: να πουλήσουμε και εκείνο το χώρο που στοχεύει να καλλιεργήσει νέους επιστήμονες, καλούς επαγγελματίες και αξιοπρεπείς και ελεύθερους πολίτες.
Στόχος των “μεταρρυθμίσεων” είναι να μειώσουν τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στα πανεπιστήμια, να μεταφέρουν το κόστος των σπουδών στον φοιτητή και την οικογένειά του και να αποδεσμεύσουν το κράτος από τη χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης και την υποχρέωση να βρίσκει επαγγελματικές λύσεις για τους νέους πτυχιούχους. Η πολιτική αυτή είναι καταστροφική για τα νέα παιδιά αλλά και για τον τόπο συνολικά. Ας δούμε γιατί.
Όταν η υπουργός Παιδείας ανακοίνωσε τις “μεταρρυθμιστικές” της προθέσεις δήλωσε ότι το “πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης έχει οριστικά τελειώσει”. Για να καταλάβουμε το νόημα αυτής της δήλωσης πρέπει να σκεφτούμε τι έκανε το πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης για την Ελληνική κοινωνία. Δύο πράγματα έρχονται στο νου: εκδημοκράτισε τους θεσμούς στο πανεπιστήμιο και επέτρεψε την πρόσβαση σε αυτό σε μεγαλύτερα στρώματα της Ελληνικής κοινωνίας. Δεν υπάρχουν δίδακτρα ή εξέταστρα, τα εργαλεία (βλ. Βιβλία) δίνονται δωρεάν, το πανεπιστήμιο διοικείται με την συμμετοχή όλων, νέοι προερχόμενοι από λαϊκά στρώματα έχουν τη δυνατότητα μεγαλύτερης πρόσβασης σε αυτό. Είναι γεγονός ότι το πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης βοήθησε στην κινητικότητα της ελληνικής κοινωνίας και πολλοί επωφελήθηκαν από αυτό και βελτίωσαν τις συνθήκες της επαγγελματικής τους ζωής. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία θα αλλάξουν με το νέο νομοσχέδιο.
Ένα κεντρικό αίτημα της ελληνικής κοινωνίας είναι να μπορέσουν τα παιδιά της να σπουδάσουν και να έχουν πρόσβαση σε ανώτατα επίπεδα γνώσης. Το γεγονός ότι οι πολλοί έχουν πρόσβαση στη γνώση ενοχλεί. Οι εισαγωγικές εξετάσεις έρχονται να ρυθμίσουν τυπικά την πρόσβαση και να κατηγοριοποιήσουν τους υποψηφίους με βάση την επίδοσή τους σε μια εξέταση σε γνωστικά αντικείμενα και σχολές. Αυτή η κατάταξη των υποψηφίων “αξιολογεί” και τις σχολές όχι όμως με βάσει την επιστημονική τους συμβολή αλλά τη ζήτηση των υποψηφίων· στις πιο περιζήτητες σχολές (βλ αστυνομικές ή παιδαγωγικά τμήματα) αυξάνονται οι βάσεις τα τελευταία χρόνια. Όμως οι κυβερνήσεις ανταποκρινόμενες αφενός στο αίτημα για πρόσβαση στα πανεπιστήμια αλλά και αφετέρου στο αίτημα των τοπικών κοινωνιών για περιφερειακή ανάπτυξη ιδρύουν τμήματα και πανεπιστήμια χωρίς καμιά εκπαιδευτική και ερευνητική στρατηγική και έτσι ο αριθμός των εισακτέων αυξάνεται. Οι πτυχιούχοι ζητούν κατοχύρωση των επαγγελματικών τους δικαιωμάτων και πρόσβαση στην εργασία. Επειδή η αγορά εργασίας δεν θέλει/μπορεί να τους απορροφήσει τίθενται άλλα κριτήρια και τα πτυχία απαξιώνονται. Για παράδειγμα το πτυχίο φιλολόγου, μαθηματικού ή χημικού δεν κρίνεται επαρκές για να γίνει κανείς καθηγητής σε σχολείο και πρέπει ο πτυχιούχος να “αξιολογηθεί” ξανά μέσα από το διαγωνισμό του ΑΣΕΠ. Μας λένε λοιπόν ότι έτσι οι καλύτεροι θα διδάσκουν στα σχολεία. Σίγουρα στα σχολεία διδάσκουν ικανοί άνθρωποι. Αλλά δεν είναι ικανοί αυτοί που δεν έδωσαν στον ΑΣΕΠ και που εσείς τους εμπιστεύεστε τα παιδιά σας στα φροντιστήρια; Ίσως ορισμένοι από σας να απαξιώνετε τον καθηγητή του σχολείου και θεωρείτε καλύτερο το καθηγητή του φροντιστηρίου. Και οι δύο είναι πτυχιούχοι του ίδιου πανεπιστημίου: απλά ο ένας κατάφερε να αποκομίσει μια σταθερή εργασία μετά από ένα διαγωνισμό με κλειστό αριθμό θέσεων, ενώ ο άλλος συνεχίζει μια επισφαλή εργασία συχνά χωρίς ασφάλιση. Οι θέσεις στην αγορά είναι λίγες και άρα η ανοιχτή πρόσβαση σε επαγγελματική κινητικότητα είναι μια απάτη. Η κοινωνία μας αντί να προσπαθήσει να αυξήσει τις θέσεις εργασίας επιθυμεί να μειώσει τον αριθμό εκείνων που μπορούν να τις διεκδικήσουν. Ο νέος νόμος θα κάνει τα πράγματα χειρότερα σε αυτό το επίπεδο.
Με το νέο σχέδιο νόμου παροτρύνεται η πανεπιστημιακή κοινότητα να θεσπίσει σπουδές διαφορετικών κύκλων. Προτείνεται να γίνουν οι προπτυχιακές σπουδές τριετούς διάρκειας και στη συνέχεια να ακολουθεί διετής μεταπτυχιακός κύκλος. Δεν νοείται επιστημονική εκπαίδευση τριετούς διάρκειας και μάλιστα όταν το πρώτο έτος θα είναι εισαγωγικό σε πολλά επιστημονικά πεδία. Άρα μιλάμε για μια απλή κατάρτιση που δεν θα οδηγεί σε επαγγελματικά δικαιώματα. Αυτά θα δίνονται με την συμπλήρωση του μεταπτυχιακού κύκλου (τετραετείς ή πενταετείς σπουδές). Όμως στα μεταπτυχιακά θα υπάρχει πολύ περιορισμένη πρόσβαση και επιπλέον θα υπάρχουν δίδακτρα. Το άρθρο 16 του συντάγματος που με πολύ αγώνα κατάφερε το πανεκπαιδευτικό κίνημα, και με τη συμπαράσταση της κοινωνίας, να μην αναθεωρηθεί, κατοχυρώνει ότι οι προπτυχιακές σπουδές είναι δωρεάν. Μέχρι μια πιθανή μελλοντική αναθεώρησή του οι προτεινόμενες 3τεις σπουδές θα είναι δωρεάν αλλά δεν θα αξίζουν τίποτα επαγγελματικά και μόνο όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα θα ολοκληρώνουν αυτό που μέχρι σήμερα ονομάζουμε πτυχίο. Έτσι επιτυγχάνεται ο στόχος της μείωσης εκείνων που θα μπορούν να διεκδικήσουν εργασία με βάση επιστημονική μόρφωση.
Η κυβέρνηση για να απαντήσει στην κριτική ότι οι φτωχότεροι δεν θα μπορούν να σπουδάσουν μιλά στο νομοσχέδιο για φοιτητικά δάνεια και υποτροφίες. Δηλαδή ο φοιτητής θα δανείζεται για να σπουδάσει και όταν βρει δουλειά θα αποπληρώνει. Αυτό δεν είναι δωρεάν παιδεία. Αυτό είναι δώρο στις τράπεζες και δια βίου υποδούλωση των νέων εργαζόμενων επιστημόνων. Ο νέος που χρωστά τις σπουδές του θα αναγκαστεί να κάνει οτιδήποτε για να αποπληρώσει (βλ. στις ΗΠΑ που κατατάσσονται έμμισθοι φαντάροι για να πληρώσουν τις σπουδές τους), θα αποδεχτεί χωρίς καμιά διεκδίκηση οποιοδήποτε όρο εργασίας και καταχρεωμένος δεν θα μπορεί να ξεκινήσει την ενήλικη ζωή του, να φτιάξει οικογένεια κλπ. Όσο για τις υποτροφίες τα πανεπιστήμια δεν έχουν τη δυνατότητα από την κρατική επιχορήγηση να βοηθούν τους φοιτητές και άρα θα πρέπει να αναζητήσουν χορηγίες. Όταν όμως ο μεταπτυχιακός φοιτητής ή ο υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Επικοινωνίας θα επιχορηγείται από το τάδε εκδοτικό συγκρότημα δεν υπάρχει κίνδυνος χειραγώγησης της έρευνας; Όταν μια τράπεζα χρηματοδοτεί κάποιον στις οικονομικές επιστήμες δεν εγείρονται υπόνοιες διαπλοκής;
Εδώ βρίσκεται ένα επιπλέον πρόβλημα που φέρνει το νέο νομοσχέδιο: την κατάργηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο είμαστε, με βάση το άρθρο 16 του συντάγματος, δημόσιοι λειτουργοί και πληρωνόμαστε από το κράτος. Από αυτή μας την ιδιότητα απορρέει η ακαδημαϊκή ελευθερία στη διδασκαλία και την έρευνα. Δεν είμαστε υπάλληλοι μιας εταιρείας, δεν εξαρτώμεθα οικονομικά από κάποιον αλλά με βάση την επιστημονική δεοντολογία και το δημόσιο συμφέρον οφείλουμε να ερευνούμε και να διδάσκουμε. Αυτό θα αλλάξει. Ναι μεν το άρθρο 16 προστατεύει για την ώρα την ιδιότητά μας αλλά οι μισθοί μας και το εύρος τους θα καθορίζονται ανά πανεπιστήμιο μέσα από τον οργανισμό του, με βάση τις “επιδόσεις” μας αλλά και τον πλούτο του πανεπιστημίου που ανήκουμε. Με το πρόσχημα της αυτοτέλειας των πανεπιστημίων, το υπουργείο μεταφέρει την συνταγματική του υποχρέωση για χρηματοδότηση στα πανεπιστήμια. Πολλά ερωτήματα προκύπτουν. Που θα βρουν καταρχήν τα λεφτά τα πανεπιστήμια; Ένα μέρος θα προέρχεται από την κρατική χρηματοδότηση, ένα μέρος από τα δίδακτρα (ποιος θα επιθυμεί να διδάσκει στα προπτυχιακά;), ένα μέρος από χορηγίες (βλ. θέματα διαπλοκής) και ένα μέρος από την “αξιοποίηση” της περιουσίας των πανεπιστημίων. Το νομοσχέδιο συγκροτεί μάλιστα μέσα στα πανεπιστήμια Ανώνυμες Εταιρείες για το σκοπό αυτό! Τα πανεπιστήμια θα λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια και θα πουλούν υπηρεσίες εκπαίδευσης! Η ακαδημαϊκή ελευθερία θα αποτελεί παρελθόν γιατί για να επιβιώσει ο πανεπιστημιακός θα πρέπει να ακολουθεί πεδία που θα μπορούν να προσελκύσουν χορηγίες. Αναρωτιέμαι αν σε λίγο σε αυτόν τον τόπο που επαίρεται ότι την γέννησε θα διδάσκεται ακόμα η φιλοσοφία... Επίσης αν οι μισθοί και τα κριτήρια επιλογής καθηγητών καθορίζονται ανά πανεπιστήμιο ποιος θα κρίνει τι μισθό θα πάρει ο καθένας; Μήπως οι “δικοί μας άνθρωποι” θα πληρώνονται καλύτερα;
Επιπλέον, το νομοσχέδιο αλλάζει ριζικά τον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων. Τα συλλογικά όργανα όπως οι σύγκλητοι θα έχουν μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα ακόμα και σε θέματα συγχώνευσης ή κατάργησης τμημάτων. Όλες τις αποφάσεις θα τις παίρνει ένα ολιγομελές συμβούλιο διοίκησης που θα εκλέγεται, κατά ένα μέρος του από τις ανώτερες βαθμίδες, χωρίς τη συμμετοχή των εργαζόμενων και των φοιτητών. Η μείωση της συμμετοχής της πανεπιστημιακής κοινότητας δεν πρόκειται να μειώσει και τα φαινόμενα διαπλοκής αλλά να τα αυξήσει. Από ποιον θα ελέγχεται και με τι κριτήρια το συμβούλιο; Πως θα αποφασίζεται η στρατηγική και οι στόχοι ενός ιδρύματος; Όπου συγκεντρώνεται εξουσία σε λίγους ευδοκιμεί η διαπλοκή και η διαφθορά. Οι πρυτάνεις αντιδρούν σε αυτό το σημείο, και είναι προς τιμή τους γιατί πολλοί από αυτούς θα μπορούσαν να γίνουν μέλη αυτού του συμβουλίου όπως προβλέπουν και οι μεταβατικές διατάξεις. Καταλαβαίνουν όμως ότι καταργείται η ακαδημαϊκότητα που βασίζεται στη δημοκρατική διοίκηση καθώς και το ότι το πανεπιστήμιο χάνει όχι μόνο τον δωρεάν αλλά και το δημόσιο χαρακτήρα του.
Θα μου πείτε ότι όλα είναι τέλεια σήμερα στο πανεπιστήμιο και πρέπει να τα υπερασπισθούμε; Δεν υπάρχουν φαινόμενα ιδιωτικοποίησης και διαπλοκής; Όλοι οι καθηγητές είναι εντάξει στις υποχρεώσεις τους; Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι τέτοια φαινόμενα υπάρχουν και ο καθένας μας μπορεί να φέρει παραδείγματα. Δεν υποστηρίζω τις στρεβλώσεις της υπάρχουσας κατάστασης. Όμως θα σας προτρέψω να σκεφτείτε αν στους δικούς σας χώρους δουλειάς είναι όλοι εντάξει, αν κάποιοι δεν χρησιμοποιούν το σύστημα για δικό τους όφελος. Δεν υπάρχουν άλλοι χώροι που το ίδιο το κράτος επωφελείται από τους θεσμούς και δημιουργεί πελατειακές σχέσεις; Τα φαινόμενα αυτά μας φαίνονται ιδιαίτερα απαράδεκτα για το πανεπιστήμιο γιατί ακριβώς είναι ένας χώρος που πρέπει να διέπεται από ελευθερία και δημοκρατία. Είμαστε πολλοί που και τα καταγγέλλουμε και τα καταδικάζουμε. Αυτό που φταίει δεν είναι το θεσμικό πλαίσιο αλλά ο τρόπος χρήσης του. Οι κυβερνώντες είναι οι τελευταίοι που δικαιούνται να ομιλούν καθώς εκείνοι διέφθειραν τις κομματικές νεολαίες τους για να ελέγχουν τις πρυτανικές και άλλες εκλογές. Αυτά θα πρέπει να αλλάξουν και θα αλλάξουν αν εξακολουθήσει να υπάρχει το δημόσιο και δημοκρατικό πλαίσιο που καθόριζε το πανεπιστήμιο. Το σημερινό σχέδιο νόμου μετατρέπει τα πανεπιστήμια σε αυταρχικά κολέγια.
Θα μπορούσαμε να πούμε και άλλα για το νομοσχέδιο: για την επισφαλή εργασία που επιφυλάσσει σε νέους επιστήμονες που θα ήθελαν να το στελεχώσουν (κατάργηση της βαθμίδας του λέκτορα και αντικατάσταση της με συμβασιούχους) , για τον ραγιαδισμό που το διέπει ( ξένοι καθηγητές μπορούν να έρθουν να διδάξουν και ενώ θα διατηρούν το μισθό και τη θέση τους θα πληρώνονται από το ελληνικό κράτος ενώ εμείς δεν θα μπορούμε να κάνουμε το ίδιο· δηλαδή αν έμενα στην Αγγλία θα ήμουν πιο άξια επιστήμονας απ' ότι είμαι τώρα;), για την απαξίωση των προσπαθειών των παιδιών (θα χάνουν την φοιτητική τους ιδιότητα αν καθυστερούν στις σπουδές τους). Δεν θέλω όμως να σας κουράσω άλλο.
Ζούμε μια δύσκολη περίοδο στην Ελλάδα και πολλοί βρίσκονται σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση. Σκέφτομαι τα νέα παιδιά που σιγά σιγά θα φεύγουν έξω. Θα μορφώνουμε ανθρώπους που θα γίνονται παραγωγικοί σε άλλες κοινωνίες. Πώς να τους πεις όμως να μην φύγουν; Όπως μπορεί να φύγουν και πολλοί από τους 800 άξιους νέους επιστήμονες που ενώ έχουν εκλεγεί στα πανεπιστήμια με βάση τις προγραμματικές συμβάσεις και προκηρύξεις του Υπουργείου, εδώ και 2 χρόνια περιμένουν να διοριστούν. Και εγώ η ίδια σκέφτηκα να φύγω στο εξωτερικό όταν ανακοινώθηκαν τα μέτρα για το πανεπιστήμιο. Η πρώτη μου σκέψη ήταν γιατί να μείνω σε ένα θεσμό που δεν με βοηθά να παράγω, που με απαξιώνει και με ένα μισθό που συνεχώς μειώνεται; Όμως μορφώθηκα στο δημόσιο και δωρεάν πανεπιστήμιο και του χρωστάω. Είναι μια μάχη που αξίζει να τη δώσει κανείς. Άλλωστε γιατί να με διώξουν από τον τόπο μου; Ας φύγουν εκείνοι.
Είναι πιθανό όταν διαβάζετε αυτές τις γραμμές ο νόμος να ψηφίζεται. Η κυβέρνηση θα τον ψηφίσει με την ίδια αυταρχικότητα που ψήφισε το μεσοπρόθεσμο με ισχνή πλειοψηφία και με τον κόσμο να διαδηλώνει στο σύνταγμα και στις πλατείες. Θα ψηφίσει το νόμο για τα πανεπιστήμια ενάντια στις απόψεις των πρυτάνεων, των συλλόγων μελών ΔΕΠ, των εργαζόμενων στα πανεπιστήμια, των φοιτητών. Δεν μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη σε μια κυβέρνηση που εκλέχθηκε με άλλο πρόγραμμα από αυτό που εφαρμόζει, που διαπραγματεύεται με μια κοινωνική ομάδα και αφότου βρεθεί κοινός τόπος μετά αλλάζει τους όρους, που μας υπόσχεται διάλογο και καταθέτει το νομοσχέδιο μέσα στο καλοκαίρι. Αν θέλησα να σας γράψω δεν είναι γιατί πιστεύω ότι μπορούμε μέσα στον Αύγουστο να εμποδίσουμε την ψήφισή του. Πιστεύω όμως ότι τα νέα παιδιά θα αντιδράσουν στην συρρίκνωση του μέλλοντός τους. Πολλοί πανεπιστημιακοί θα σταθούμε δίπλα τους και θα θελα να ακούσετε και μια άλλη φωνή από αυτή που προωθούν τα ΜΜΕ και να τους στηρίξετε, εσείς οι γονείς τους. Επίσης φοβάμαι ότι το φθινόπωρο θα γίνουν προσπάθειες αναθεώρησης του άρθρου 16 που θέτει κάποια όρια στην κατάργηση του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου. Ελπίζω η επιστολή μου να σας έδωσε κάποια επιχειρήματα σχετικά με το γιατί αυτή η αναθεώρηση δεν πρέπει να γίνει. Οι καιροί μας καλούν όλους να υπερασπισθούμε πολλαπλώς το σύνταγμα. Θα θελα να πιστεύω ότι θα το κάνουμε.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και ζητώ συγγνώμη για τη μακροσκελή επιστολή μου
Με τιμή
Ξένια Χρυσοχόου
Καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο
chryssochoou@eekpsy.gr
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)