Το πιθανότερο είναι κάποιος να σκεφτεί ότι η διατύπωση ενός ορισμού για το έθνος είναι εύκολη υπόθεση. Όταν μιλάμε για έθνος φαίνεται πως όλοι γνωρίζουμε σε τι αναφερόμαστε. Το έθνος είναι κομμάτι του καθημερινού μας λόγου -όταν ακούμε τα νέα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όταν σχεδιάζουμε τις διακοπές μας, όταν διδασκόμαστε ιστορία και γεωγραφία στο σχολείο, όταν ρωτάμε τους άλλους ανθρώπους από πού είναι, όταν παρακολουθούμε αθλητικά γεγονότα. Όμως, αν και όλοι φαίνεται πως κατανοούμε τι είναι το έθνος, δυσκολευόμαστε, όταν προσπαθήσουμε να το ορίσουμε. Τι μετατρέπει σε έθνος μια κοινότητα ανθρώπων και με ποιο τρόπο κάποιος ανήκει σε αυτό;
Υπάρχει μεγάλη αντιπαράθεση στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες όσον αφορά τον ορισμό του έθνους. Κάποιοι θεωρητικοί αναζητούν αντικειμενικά κριτήρια (π.χ. κοινή γλώσσα, θρησκεία, κουλτούρα, εδαφική επικράτεια), ενώ άλλοι χρησιμοποιούν υποκειμενικά κριτήρια (π.χ. μια αμοιβαία αναγνώριση των ατόμων ότι ανήκουν στην ίδια εθνική κοινότητα). Στους ορισμούς στους οποίους χρησιμοποιούνται υποκειμενικά κριτήρια το έθνος θεωρείται "νοερή κοινότητα" (Anderson 1983). Αυτή η θεώρηση βρίσκεται κοντά στον κοινωνιοψυχολογικό ορισμό της ψυχολογικής ομάδας (Turner & Giles 1981) και συνδέεται με την άποψη ότι το να ανήκουμε σε ένα έθνος αποτελεί μια σημαντική πλευρά αυτού που πιστεύουμε ότι είμαστε. Ο τρόπος με τον οποίο οι απλοί άνθρωποι κατανοούν και ορίζουν τον έθνος είναι ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνιοψυχολογικής έρευνας. Αυτές οι αντιλήψεις συνδέονται με τις θεωρητικές διαμάχες στο πλαίσιο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
Ανεξάρτητα από το εάν τα έθνη ορίζονται βάσει αντικειμενικών ή υποκειμενικών κριτηρίων, κάποιοι θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι τα έθνη υπήρχαν ανέκαθεν, σε όλες τις περιόδους της ιστορίας, ήταν όμως "αποκοιμισμένα" και αφυπνίστηκαν σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή (Smith 1986, 1991). Άλλοι θεωρητικοί πιστεύουν ότι τα έθνη είναι προϊόντα συγκεκριμένων κοινωνικο-ιστορικών και οικονομικών συνθηκών οι οποίες χαρακτηρίζουν τη νεωτερικότητα (Gellner 1997, Hobsbawm 1990). Η πρώτη προσέγγιση βασίζεται στην άρρητη παραδοχή ότι εκείνο που χαρακτηρίζει ένα έθνος είναι η ύπαρξη μιας κοινής κουλτούρας και μιας κοινής κληρονομιάς. Στη δεύτερη προσέγγιση αυτό που φαίνεται περισσότερο σημαντικό είναι ότι τα κοινά συμφέροντα και οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δημιούργησαν μια νέα πολιτική οργάνωση. Η πρώτη προσέγγιση συνδέεται με την εθνότητα, την κουλτούρα και τις ιδέες και θεωρείται ότι σχετίζεται με συναισθηματικά στοιχεία, ενώ η δεύτερη προσέγγιση συνδέεται με τα συμφέροντα, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις και θεωρείται ότι σχετίζεται περισσότερο με ορθολογικά στοιχεία. Η πρώτη προσέγγιση συνιστά μια εθνοτική αντίληψη του έθνους, ενώ η δεύτερη προσέγγιση μια πολιτειακή αντίληψη. Και οι δυο δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από θεωρίες σχετικά με μια συγκεκριμένη οργάνωση του κόσμου. Και στις δυο το έθνος συνδέεται με μια πολιτική οργάνωση -που οφείλει να υπάρχει ως κράτος. Έτσι, λοιπόν, το έθνος αποτελεί ένα πολιτικό πρόταγμα με μεγάλη σημασία σήμερα. Ο Billig (1995:65) παρατηρεί ότι "στο σύγχρονο κόσμο το ερώτημα -τι είναι έθνος;- δεν αποτελεί απλώς ένα ενδιαφέρον θέμα για ακαδημαϊκά σεμινάρια. Αγγίζει ζητήματα που οι σύγχρονοι άνθρωποι θεωρούν άξια θυσίας". Επομένως, αυτό που έχει σημασία είναι να "αποκαλύψουμε" τους διαφορετικούς σκοπούς που εξυπηρετεί ο εθνικισμός" (Wicker 1997: 29) και να κατανοήσουμε πώς "οποιαδήποτε εκδοχή του εθνικού παρελθόντος και της εθνικής ταυτότητας εξυπηρετεί σύγχρονα συμφέροντα" (Reicher & Hopkins 2001:20).
(Απόσμασμα από το βιβλίο της Ξένιας Χρυσοχόου "Πολυπολιτισμική πραγματικότητα - Οι κοινωνιοψυχολογικοί προσδιορισμοί της πολιτισμικής πολλαπλότητας, σελ. 237-238)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου